Nga: Prof. Adj. MSc. FERID AGANI
Sqarim: Ky punim është prezantuar në Konferencën e Dytë të Lidhjes së Psikiatrisë Shqiptare (LPSH), prill 2008, Prishtinë
ABSTRAKT
Shumë psikiatër dhe psikoterapeut, në vend dhe në botë janë të hutuar, sillen në mënyrë indiferente ose kanë skotom, kur në praktikën e tyre ballafaqohen me dukuri fetare në përmbajtjen psikopatologjike të pacientëve të tyre, ose me pyetje të drejtëpërdrejta ose indirekte të natyrës fetare, që ata u bëjnë?
Si psikiatria ashtu edhe feja janë të mbështetura fuqishëm në traditat e pasura të mendimit dhe praktikës njerëzore. Mënyrat në të cilat njerëzit tentojnë që të kuptojnë dhe ndërveprojnë me botën e tyre dhe t’ua japin kuptimin jetëve të tyre kanë preokupuar filozofët, udhëheqësit fetar, dhe shkencëtarët gjatë shekujve.
Psikiatria është unike në mesin e shkencave të tjera mjekësore në atë se, në përpjekjet e saja për të shpjeguar spektrin e gjërë të sjelljes njerëzore, shpesh shtrihet përtej realitetit të shkencave natyrore dhe në filozofi. Në këtë prezentim do të shqyrtoj: polarizimet dhe aspektet e përbashkëta të këtyre realiteteve, me përqëndrim të veçantë në pikën ku ato takohen; parimet dhe trendet themelore teorike, perspektivat klinike, sociologjike dhe ndër-kulturore të teorisë dhe praktikës në këtë aspekt, si dhe marrëdhëniet e ardhshme të psikiatrisë dhe fesë.
Poashtu do të shqyrtohet edhe roli i besimeve dhe bindjeve fetare në përgjegjet ndaj sëmundjes dhe çrregullimeve; pasojat e ndërhyrjes së kultit në procesin terapeutik psikiatrik; çështjet morale dhe shpirtërore përkitazi me përvojat traumatike; roli i ndarë por komplementar i punëtorëve të shëndetit mendor dhe personave fetar në ripërtëritjen e shëndetit të pacientit; si dhe modelet e mundshme të integrimit të shkencës dhe fesë në praktikën psikiatrike, procesin mësimor, dhe hulumtime; veçanërisht duke e pas parasysh faktin se gjithnjë e më shumë programe të trajnimit psikiatrik dhe të fakulteteve të mjekësisë kanë filluar që të përfshijnë kurse mbi fetë dhe aspektet shpirtërore të qenies njerëzore.
HYRJE
Edhe sot e kësaj dite shumë psikiatër dhe psikoterapeut, në vend dhe në botë janë të hutuar, sillen në mënyrë indiferente ose kanë skotom, kur në praktikën e tyre ballafaqohen me dukuri fetare në përmbajtjen psikopatologjike të pacientëve të tyre, ose me pyetje të natyrës fetare, që ata u bëjnë?
Shumë komentues kanë insistuar se shkenca dhe feja janë botëra të papajtueshme, kategorikisht të dallueshme dhe reciprokisht të përjashtueshme. Në vitin 1984, Akademia Amerikane Kombëtare e Shkencave, insistoi në këtë ndarje: “Religjioni dhe shkenca janë realitete të ndara të mendjes njerëzore, që përjashtohen njëra me tjetrën; prezentimi i tyre në kontekstin e njejtë çonë në keqkuptime, si të teorisë shkencore ashtu edhe të besimit religjioz” (Jones 1994, f.186).
Ky insistim në ndarjen e shkencës dhe fesë, i shoqëruar me pikëpamjet e njohura negative të Frojdit mbi religjionin, ka pas ndikim në psikiatrinë, që “në sistemet klasifikuese diagnostike si dhe në teoritë, hulumtimet, dhe praktikën e saj ka manifestuar tendencë që të anashkalojë ose të patologjizojë dimensionet shpirtërore dhe fetare të jetës” (Lukoff dhe bashkp. 1992, f. 673).
Ndonëse historikisht, gjithnjë kanë ekzistuar personalitete shkencore si William James dhe Carl Gustav Jung të cilët gjatë punës së tyre pa vështirësi gjetën themel të përbashkët me religjionin, psikoterapeutët në mënyrë shumë graduale filluan të pranonin konceptin se dimensioni fetar i ekzistencës njerëzore mund të jetë përcaktues i drejtëpërdrejtë i suksesit të punës së tyre (Jones 1994, f. 18).
Sot, megjithatë gjejmë përfaqësues të fesë dhe të psikiatrisë të cilët “kërkojnë filozofi publike të cilat do të tejkalojnë hendekun ndërmjet tyre” (Wind 1990, f. 89). Aktualisht, duket se ekziston gatishmëria e përbashkët për të pranuar se, nga njëra anë feja është më shumë se sa një mekanizëm primitiv psikologjik, dhe nga ana tjetër se psikiatria nuk ka nevojë që të kërkojë zëvendësimin e fesë.
Feja paraqet kodifikim kulturor të metaforave të rëndësishme shpirtërore dhe themel për fokusimin adekuat të marrëdhënieve sociale të njeriut.
Bindjet e mirëfillta fetare organizojnë fuqishëm përvojën jetësore të njeriut duke i siguruar atij autonomi, mundësi për vet-organizim dhe mbajtjen e qëndrimit stabil në situata të rënda jetësore. Mjafton ta përkujtojmë përvojën e popullit Shqiptar të Kosovës gjatë periudhës së gjatë të okupimit dhe të luftës në Kosovë, kur bindjet fetare erdhën në shprehje të plotë dhe ndikuan si mbrojtës të rëndësishëm psikik të popullatës rëndë të traumatizuar.
Në kontekstin e hyrjes në temën e këtij punimi është e domosdoshme që të elaborohet edhe fakti se përmbajtjet fetare janë shpesh të inkorporuara në idetë deluzive dhe në përmbajtjet psikotike të individëve me çrregullime bipolare, skizofreni, depresion psikotik, ose çrregullime të tjera serioze psikiatrike. Madje, individët me çrregullime të personalitetit mund të kenë preokupime jo të zakonshme me fenë ose mund ta keqpërdorin atë. Për shembull individët me çrregullim të vartësisë mundohen që nëpërmjet “pritjes nga Perëndia” të arësyetojnë mosaktivitetin e tyre. Ata të cilët kanë çrregullim obsesiv-kompulziv mund të angazhohen në lutje kompulzive ose të angazhohen në mënyrë të tepëruar në rituale fetare të cilat, për fat të keq mund të inkurajohen, me qëllim të keqpërdorimit, nga grupe të caktuara të personave “fetar” si kinse shenja të posaçme të spiritualitetit. Personat me çregullim anti-social mund ta keqpërdorin fenë, si mënyrë për t’i shfrytëzuar të tjerët në aspektin financiar ose të manipulojnë me çështjet fetare për qëllime të interesave personale. Individët me çrregullim kufitar mund të drejtojnë mllefin dhe urrejtjen kah ata që kanë bindje dhe besime të ndryshme nga të tyre. Personat me çrregullim narcisoid mund ta prezentojnë veten si udhëheqës fetar ose si prijëtar shpirtëror me qëllim që të tërhjekin vemendjen në veten dhe “fuqitë” e tyre. Këto janë vetëm disa shembuj se si feja mund të keqpërdoret duke u vënë në shërbim të psikopatologjisë. Është qartë se në këto raste problemi nuk qëndron tek feja, mirëpo ajo shfrytëzohet si medium për shprehjen e nevojave psikopatologjike.
Besimet fetare dhe filozofike që pacientët tonë i sjellin në mjedisin terapeutik, ose të cilat ata i përvetësojnë në përpjekjen për të arritur një shkallë të rehatisë ose për t’i dhënë kuptim vuajtjes së tyre, kanë anët e tyre të forta dhe dobësitë. Pacientët ose terapeutët ndonjëherë nënçmojnë qasjet e vlefshme terapeutike që dalin nga traditat fetare ose filozofike, të cilat dallojnë prej të tyre. Edhe me evolucionin dhe përparimin e metodës shkencore, është pak e mundshme të pritet, që gjenetika dhe neuroshkenca ndonjëherë do të arrijnë të jenë të afta që plotësisht të shpjegojnë çrregullimet e mendimeve, veprimeve, dhe qëllimeve të mendjes njerëzore. Mendjet tona janë në mënyrë të pazgjidhshme të ndërlidhura dhe të ndikuara nga forcat sociale dhe kulturore rreth nesh. Brengat ekzistenciale, shpirtërore dhe fetare përbëjnë pjesën më të madhe të këtyre forcave socio-kulturore. Të kuptuarit e pikëpamjeve të individit do të mbes qenësore për studimin gjithëpërfshirës të sjelljes dhe psikopatologjisë njerëzore (Johnson&Westermeyer 2000, f. 105).
Sqarim: Ky punim është prezantuar në Konferencën e Dytë të Lidhjes së Psikiatrisë Shqiptare (LPSH), prill 2008, Prishtinë
ABSTRAKT
Shumë psikiatër dhe psikoterapeut, në vend dhe në botë janë të hutuar, sillen në mënyrë indiferente ose kanë skotom, kur në praktikën e tyre ballafaqohen me dukuri fetare në përmbajtjen psikopatologjike të pacientëve të tyre, ose me pyetje të drejtëpërdrejta ose indirekte të natyrës fetare, që ata u bëjnë?
Si psikiatria ashtu edhe feja janë të mbështetura fuqishëm në traditat e pasura të mendimit dhe praktikës njerëzore. Mënyrat në të cilat njerëzit tentojnë që të kuptojnë dhe ndërveprojnë me botën e tyre dhe t’ua japin kuptimin jetëve të tyre kanë preokupuar filozofët, udhëheqësit fetar, dhe shkencëtarët gjatë shekujve.
Psikiatria është unike në mesin e shkencave të tjera mjekësore në atë se, në përpjekjet e saja për të shpjeguar spektrin e gjërë të sjelljes njerëzore, shpesh shtrihet përtej realitetit të shkencave natyrore dhe në filozofi. Në këtë prezentim do të shqyrtoj: polarizimet dhe aspektet e përbashkëta të këtyre realiteteve, me përqëndrim të veçantë në pikën ku ato takohen; parimet dhe trendet themelore teorike, perspektivat klinike, sociologjike dhe ndër-kulturore të teorisë dhe praktikës në këtë aspekt, si dhe marrëdhëniet e ardhshme të psikiatrisë dhe fesë.
Poashtu do të shqyrtohet edhe roli i besimeve dhe bindjeve fetare në përgjegjet ndaj sëmundjes dhe çrregullimeve; pasojat e ndërhyrjes së kultit në procesin terapeutik psikiatrik; çështjet morale dhe shpirtërore përkitazi me përvojat traumatike; roli i ndarë por komplementar i punëtorëve të shëndetit mendor dhe personave fetar në ripërtëritjen e shëndetit të pacientit; si dhe modelet e mundshme të integrimit të shkencës dhe fesë në praktikën psikiatrike, procesin mësimor, dhe hulumtime; veçanërisht duke e pas parasysh faktin se gjithnjë e më shumë programe të trajnimit psikiatrik dhe të fakulteteve të mjekësisë kanë filluar që të përfshijnë kurse mbi fetë dhe aspektet shpirtërore të qenies njerëzore.
HYRJE
Edhe sot e kësaj dite shumë psikiatër dhe psikoterapeut, në vend dhe në botë janë të hutuar, sillen në mënyrë indiferente ose kanë skotom, kur në praktikën e tyre ballafaqohen me dukuri fetare në përmbajtjen psikopatologjike të pacientëve të tyre, ose me pyetje të natyrës fetare, që ata u bëjnë?
Shumë komentues kanë insistuar se shkenca dhe feja janë botëra të papajtueshme, kategorikisht të dallueshme dhe reciprokisht të përjashtueshme. Në vitin 1984, Akademia Amerikane Kombëtare e Shkencave, insistoi në këtë ndarje: “Religjioni dhe shkenca janë realitete të ndara të mendjes njerëzore, që përjashtohen njëra me tjetrën; prezentimi i tyre në kontekstin e njejtë çonë në keqkuptime, si të teorisë shkencore ashtu edhe të besimit religjioz” (Jones 1994, f.186).
Ky insistim në ndarjen e shkencës dhe fesë, i shoqëruar me pikëpamjet e njohura negative të Frojdit mbi religjionin, ka pas ndikim në psikiatrinë, që “në sistemet klasifikuese diagnostike si dhe në teoritë, hulumtimet, dhe praktikën e saj ka manifestuar tendencë që të anashkalojë ose të patologjizojë dimensionet shpirtërore dhe fetare të jetës” (Lukoff dhe bashkp. 1992, f. 673).
Ndonëse historikisht, gjithnjë kanë ekzistuar personalitete shkencore si William James dhe Carl Gustav Jung të cilët gjatë punës së tyre pa vështirësi gjetën themel të përbashkët me religjionin, psikoterapeutët në mënyrë shumë graduale filluan të pranonin konceptin se dimensioni fetar i ekzistencës njerëzore mund të jetë përcaktues i drejtëpërdrejtë i suksesit të punës së tyre (Jones 1994, f. 18).
Sot, megjithatë gjejmë përfaqësues të fesë dhe të psikiatrisë të cilët “kërkojnë filozofi publike të cilat do të tejkalojnë hendekun ndërmjet tyre” (Wind 1990, f. 89). Aktualisht, duket se ekziston gatishmëria e përbashkët për të pranuar se, nga njëra anë feja është më shumë se sa një mekanizëm primitiv psikologjik, dhe nga ana tjetër se psikiatria nuk ka nevojë që të kërkojë zëvendësimin e fesë.
Feja paraqet kodifikim kulturor të metaforave të rëndësishme shpirtërore dhe themel për fokusimin adekuat të marrëdhënieve sociale të njeriut.
Bindjet e mirëfillta fetare organizojnë fuqishëm përvojën jetësore të njeriut duke i siguruar atij autonomi, mundësi për vet-organizim dhe mbajtjen e qëndrimit stabil në situata të rënda jetësore. Mjafton ta përkujtojmë përvojën e popullit Shqiptar të Kosovës gjatë periudhës së gjatë të okupimit dhe të luftës në Kosovë, kur bindjet fetare erdhën në shprehje të plotë dhe ndikuan si mbrojtës të rëndësishëm psikik të popullatës rëndë të traumatizuar.
Në kontekstin e hyrjes në temën e këtij punimi është e domosdoshme që të elaborohet edhe fakti se përmbajtjet fetare janë shpesh të inkorporuara në idetë deluzive dhe në përmbajtjet psikotike të individëve me çrregullime bipolare, skizofreni, depresion psikotik, ose çrregullime të tjera serioze psikiatrike. Madje, individët me çrregullime të personalitetit mund të kenë preokupime jo të zakonshme me fenë ose mund ta keqpërdorin atë. Për shembull individët me çrregullim të vartësisë mundohen që nëpërmjet “pritjes nga Perëndia” të arësyetojnë mosaktivitetin e tyre. Ata të cilët kanë çrregullim obsesiv-kompulziv mund të angazhohen në lutje kompulzive ose të angazhohen në mënyrë të tepëruar në rituale fetare të cilat, për fat të keq mund të inkurajohen, me qëllim të keqpërdorimit, nga grupe të caktuara të personave “fetar” si kinse shenja të posaçme të spiritualitetit. Personat me çregullim anti-social mund ta keqpërdorin fenë, si mënyrë për t’i shfrytëzuar të tjerët në aspektin financiar ose të manipulojnë me çështjet fetare për qëllime të interesave personale. Individët me çrregullim kufitar mund të drejtojnë mllefin dhe urrejtjen kah ata që kanë bindje dhe besime të ndryshme nga të tyre. Personat me çrregullim narcisoid mund ta prezentojnë veten si udhëheqës fetar ose si prijëtar shpirtëror me qëllim që të tërhjekin vemendjen në veten dhe “fuqitë” e tyre. Këto janë vetëm disa shembuj se si feja mund të keqpërdoret duke u vënë në shërbim të psikopatologjisë. Është qartë se në këto raste problemi nuk qëndron tek feja, mirëpo ajo shfrytëzohet si medium për shprehjen e nevojave psikopatologjike.
Besimet fetare dhe filozofike që pacientët tonë i sjellin në mjedisin terapeutik, ose të cilat ata i përvetësojnë në përpjekjen për të arritur një shkallë të rehatisë ose për t’i dhënë kuptim vuajtjes së tyre, kanë anët e tyre të forta dhe dobësitë. Pacientët ose terapeutët ndonjëherë nënçmojnë qasjet e vlefshme terapeutike që dalin nga traditat fetare ose filozofike, të cilat dallojnë prej të tyre. Edhe me evolucionin dhe përparimin e metodës shkencore, është pak e mundshme të pritet, që gjenetika dhe neuroshkenca ndonjëherë do të arrijnë të jenë të afta që plotësisht të shpjegojnë çrregullimet e mendimeve, veprimeve, dhe qëllimeve të mendjes njerëzore. Mendjet tona janë në mënyrë të pazgjidhshme të ndërlidhura dhe të ndikuara nga forcat sociale dhe kulturore rreth nesh. Brengat ekzistenciale, shpirtërore dhe fetare përbëjnë pjesën më të madhe të këtyre forcave socio-kulturore. Të kuptuarit e pikëpamjeve të individit do të mbes qenësore për studimin gjithëpërfshirës të sjelljes dhe psikopatologjisë njerëzore (Johnson&Westermeyer 2000, f. 105).
